Azot
Azot, simvolu N və atom sayı yeddi olan kimyəvi elementdir. Otaq temperaturunda, bu qaz rəngsiz və qoxusuz olub, iki atomlu molekullardan ibarətdir. Azot qalaktika və Günəş sistemində bütöv kütləsinə görə yeddinci yerdədir və kainatda geniş yayılan elementlərdən biri hesab olunur. Yer kürəsində bu elementə əsasən qaz molekulları kimi rast gəlinir və atmosferin təxminən 78%-ni təşkil edir. Azot elementi 1772-ci ildə Şotland fiziki Daniel Rutherford tərəfindən havanın ayrılmaz hissəsi kimi kəşf edilib.
Ammonyak, azot turşusu, üzvi nitratlar (yanacaqlar və partlayıcılar) və sianidlər kimi bir çox sənaye əhəmiyyətli mürəkkəb maddələrin tərkibində azot vardır. Elementar azotda həddindən artıq güclü əlaqənin olması onun kimyəvi təbiətinin bir xassəsidir, bu, N2-nin faydalı mürəkkəb maddələrə çevrilməsi prosesində həm orqanizmlər, həm də sənaye üçün çətinliklər yaradır, eyni zamanda mürəkkəb maddələr toqquşduqda, partlayışa səbəb olduqda və ya yenidən azot qazına parçalandıqda böyük həcmdə faydalı enerji ayrılması baş verir. Sintetik formada istehsal olunan ammonyak və nitratlar əsas sənaye gübrələridir və gübrə nitratlar su sistemlərində evtrofikasiya prosesinin yaranmasına (biogen elementlərin köməyi ilə, yəni azot, kalium, fosfor vasitəsilə mavi-yaşıl yosunların artımı deməkdir) səbəb olan əsas çirkləndirici vasitələrdir.
Oksidləşmə karbon qazı olan və ya karbon qazı ilə qarışmış atmosfer halında zərərli olduğu üçün, bir çox funksiyalara malik olan azot qazı onunla reaksiyaya girməyərək qablaşdırılmış və ya kütləvi məhsulların xarab olmasının qarşısını almaq məqsədilə (oksidləşdirici təsir altında yaranmış çürümə və tez xarab olma prosesinin qarşısını almaqla) havada süst mühit yaradır. Qida konservantı kimi azot qazı Avropa İttifaqında E941 nömrəli E ilə işarələnib.
Azotun ümumi istifadə sahələri:
© Münasib alternativ kimi arqonu əvəz edərək közərmə lampalarında.
© Oksigenin güclü şəkildə udulmasının qarşısını almaq üçün tünd ultrabnövşəyi şüaların fotolitoqrafiyasında.
© Yüksək gərginlikli avadanlıqlar üçün olan dielektrik qaz kimi qurudulmuş və sıxılmış.
© Paslanmayan poladın istehsalı.
© Bəzi təyyarə yanacaq sistemlərində yanğın riskini azaltmaq üçün istifadə olunur.
© Təhlükəsizlik meyarı kimi maye partlayıcılarının üst hissəsində.
© Havadan fərqli olaraq hərəkətsizlik və nəmliyin az olmasına və ya oksidləşdirici keyfiyyətlərinin olmasına görə avtomobil və təyyarə şinlərinin doldurulmasında istifadə olunması.
Sənayedə istifadəsi
© Azotdan tez alışan xammalı oksigenlə hər hansı təmasdan qorumaq üçün istifadə olunur. Azotun istifadəsi yanğın və ya partlayış riskini əhəmiyyətli dərəcədə azaldaraq, materialların təhlükəsizliyini təmin edir.
© Qida sənayesində azot ərzaq məhsulları (kartof çipsləri, çərəz və s.) ilə oksigen arasında hər hansı təmasın qarşısını alan qoruyucu mühit rolunu oynayır, çünki oksigen bu məhsulları istehlak üçün yararsız edə bilər.
© Maye Azot (-196°C) kəskin şəkildə soyudula bilən ərzaqları dondurmaq üçün istifadə olunur.
Ətraf-mühitə təsiri
© Hava ilə doldurulmuş şinlərdən fərqli olaraq azotla doldurulmuş şinlər təzyiqi uzun müddət saxlayır. Bu da öz növbəsində şinlərə daha az hava vurulması ilə bağlı yaranan riskləri və yanacaq istehlakını azaldır.
© Aşınmaya məruz qalan şinlər maye azotla təmasdan sonra çürüyə bilər. Dağıdılmış və xırdalanmış şinlər yandırılmaq əvəzinə yenidən emal olunur.
© Maye Azot həmçinin ozonla çirklənmiş üst təbəqələrin alışmasına səbəb olan uçucu üzvi maddələrin (VO C s) atmosferə buraxılmasının qarşısını almaq üçün istifadə olunur. Bu maddələr sənayedə həlledicilər və ya antioksidləşdiricilər kimi istifadə edilir. Soyudulduqdan sonra bu qazlar mayeləşdirilmiş, sıxılmış və havaya buraxılmasının qarşısını almaq üçün yenidən emal edilmiş ola bilər.
Tibdə istifadəsi
© Maye azotun (-196°C) uzun müddətdir ki, tibdə və tədqiqatlarda istifadəsinə nəzəri cəhətdən heç bir məhdudiyyət qoyulmadan, qanı, spermanı, embrionları, sümük iliyi hüceyrələrini və digər canlı toxuma nümunələrini dondurulmuş halda saxlamaq üçün tətbiqinə yer verilir.
© Maye azot həmçinin dermatologiyada istifadə olunur, belə ki o, yoluxucu olmayan dəri xəstəlikləri və kiçik xoşxassəli dəri şişlərinin müalicəsi üçün ən effektiv üsul hesab olunur.
Maye azot həddindən artıq aşağı temperaturda maye halında azotdur. Maye havanın fraksiyalı distillə edilməsi üsulu ilə sənaye məqsədləri üçün istehsal olunur. Qaynama temperaturunda sıxlığı 0.807 q/ml və dielektrik stabilliyi 1.43 olan maye azot rəngsiz şəffaf mayedir. Maye azotun qısaldılmış forması LN2 və ya "LIN" və yaxud "LN" kimidir, və BMT siyahısı üzrə nömrəsi 1977-dir. Maye azot iki atomlu maye halında olur və azot qazında (N 2) kovalent rabitəli azotun (N) ikiatomlu xassəsi hətta mayeləşdirildikdən sonra eyni olaraq qalır. Maye azot təzyiqə ehtiyac olmadan azot qazının sıx və asanlıqla nəql olunan mənbəyidir. Bundan başqa onun suyun donma temperaturundan da aşağı temperaturda saxlaması qabiliyyəti əsasən açıq-dövriyyəli soyuducu sistemi kimi bir sıra geniş tətbiq sahələrində xeyli faydalı edir, buraya daxildir: Əlavə olaraq, onun temperaturları suyun donma temperaturundan daha aşağı dərəcədə saxlamaq qabiliyyəti ona aşağıdakılar da daxil olmaqla, əsasən açıq-dövriyyəli soyuducu sistem kimi bir sıra funksiyaları yerinə yetirmək imkanı verir:
© Görünüşcə qüsurlu və potensial olaraq xərçəngə səbəb ola biləcək dəri lezyonlarının, məsələn, xoraların və aktinik keratozların krioterapiya ilə aradan qaldırılmasında.
© Hüceyrələrin laboratoriya işləri üçün aşağı temperaturda saxlanılmasında.
© Kriogenik tədqiqatlarda.
© Evaporasiya vasitəsilə sürətli dondurma məqsədilə kriyofor (cryophorus) aparatında.
© Hipoksik hava yanğınsöndürmə sistemlərində ehtiyat azot mənbəyi kimi.
© Çox quru azot qazı mənbəyi kimi.
© Qida məhsullarının batırılaraq, dondurularaq və daşınmasında.
© Qan, reproduktiv hüceyrələr (sperma və yumurta) və digər bioloji nümunə və materialların kriyoprezervasiyasında.
© Gələcək tədqiqat üçün cərrahi yolla götürülmüş toxuma nümunələrinin saxlanmasında.
© Suyun və neft borularının dondurularaq müvəqqəti olaraq bağlanması metodunda (valf mövcud olmadıqda mayenin iş sahəsinə axınının qarşısını almaq üçün “dondurma tıxac” üsulu kimi tanınır; bu üsul hazırda kiçik diametrli borular üçün elektrik isitmə nasosları ilə əvəz olunur).
© Promessiya (ekoloji dəfn üsulu) zamanı qalıqların emalında.
© Gələcəkdə yenidən canlandırma ümidilə krionik qorunmada.
© Maşın hissələrinin birləşdirilməsi üçün büzülmə metodu kimi.
© Astronomiyada CCD kameraların soyudulması üçün soyuducu kimi.
© Kimya sənayesində tənzimləmə-evaporasiya proseslərində yüksək temperaturda superkeçiriciliyə çatmaq, həmçinin pnevmatik nasos turbinaları üçün yüksək keçiricilik təmin etmək məqsədilə.
© Maşınların yığılması zamanı mexaniki hissələrin müvəqqəti birləşdirilməsi üçün (məsələn, Strela-3 kimi raketlərin infraqırmızı nişangahlarının həssaslığını artırmaq üçün) və kompüter sahəsində prosessorların overclock edilməsi üçün təkmilləşdirilmiş büzülmə üsulundan istifadə imkanı yaratmaq üçün.
© Kosmik aparatların istilik sınaqları zamanı vakuum kamerasında kosmos vakuumunun simulyasiyası üçün.
© Qida hazırlanmasında, məsələn, ultra hamar dondurma istehsalında (molekulyar qastronomiyaya bax).
© Boş konteynerlərdə maye azotun müəyyən miqdarda vurulması ilə bağlama və ya qapaq qoymadan əvvəl təzyiq yaratmaq üçün.
© İçkilərdə tüstülü və köpüklü “qazan effekti” yaratmaq üçün yenilik kimi (maye azot kokteyli bax).
© Enerji saxlama vasitəsi kimi.
© Heyvanların tanınması üçün soyuq markalama üsulu ilə işarələnməsi .
Arqon Ar simvolu və 18 atom nömrəsi olan kimyəvi elementdir.
Arqon-Karbon Dioksid C-50 (50% arqon / 50% CO₂)
Asetilen (sistematik adı: etin) C₂H₂ formulu olan kimyəvi birləşmədir.
Helium He simvolu və 2 atom nömrəsi olan kimyəvi elementdir.
Karbon dioksid (kimyəvi formul CO₂)
Oksigen O simvolu və 8 atom nömrəsi olan kimyəvi elementdir.
Propan (molekulyar formul C₃H₈) üç karbon atomlu alkandır.